هفته نامه تجارت فردا

بر‌خلاف تصور بسیاری از افراد که طبقه مرفه جامعه را به عنوان مخاطب اصلی و بازار هدف صنعت آب معدنی تلقی می‌کنند، جامعه هدف و مخاطب اصلی این صنعت طبقه متوسط و دهک‌های درآمدی متوسط جامعه است، بدیهی است که دلیل اصلی این موضوع تفاوت آشکار در تعداد یا جمعیت دوطبقه‌ای که اشاره کردم، است. به عبارتی دیگر جمعیت طبقه مرفه به طور معمول ثابت و شامل درصد اندکی از جمعیت کشور است و این در حالی است که بخش اعظم جمعیت کشور متعلق به طبقه متوسط جامعه است لذا حضور این جمعیت قابل توجه در زمره مصرف‌کنندگان دائمی محصولات صنعت بسته‌بندی آب، همواره یکی از امیدها و آرزوهای فعالان در این صنعت است.

مهم‌ترین عامل موثر بر تقاضای آب معدنی، وضعیت اقتصادی مردم است، با توجه به دسترسی مردم ایران در بیش از 95 درصد از جغرافیای کشور به آب شرب شبکه شهری در منازل، با بروز اولین تنش اقتصادی در معیشت هموطنان، آب بسته‌بندی از سبد کالای خانوار حذف و مصرف مجدد آب شهری توسط آنان آغاز می‌شود، به عبارتی دیگر خرید و مصرف آب بسته‌بندی توسط طبقه متوسط جامعه ارتباط مستقیم با وضعیت اقتصادی طبقه مذکور داشته و از آنجا که آب شرب شهری در منازل در اکثر کلانشهرهای کشور در دسترس است لذا حذف آب بسته‌بندی به راحتی صورت می‌گیرد.

تردیدی نیست که کیفیت آب‌های زیرزمینی ایران به سبب نوع بافت زمین‌شناسی کشور در محدوده مطلوب قرار می‌گیرد، به گونه‌ای که آب‌های بسته‌بندی ایران از گوارایی بسیار بالا و مطلوب و در عین حال حد استاندارد مواد معدنی برخوردار است و قابل مقایسه با بسیاری از آب‌های بسته‌بندی شاخص در دنیاست. در حال حاضر سالانه حدود 1 تا 5 /1 میلیارد لیتر از محصولات صنعت بسته‌بندی آب در ایران تولید می‌شود که بر همین اساس سرانه مصرف آب بسته‌بندی در کشور به حدود 15 تا 20 لیتر می‌رسد و این در حالی است که این میزان مصرف در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار پایین است به گونه‌ای که سرانه مصرف آب‌های بسته‌بندی در ترکیه بیش از 130 لیتر و در کشورهای حوزه خلیج فارس بیش از 100 لیتر است. بدیهی است که از مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار در کندی توسعه فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در ایران، دسترسی 95‌درصدی جمعیت به آب شرب شبکه شهری با قیمت‌های بسیار پایین از یک‌سو و وضعیت نه‌چندان مطلوب شرایط اقتصادی دهک‌های متوسط جامعه است از سوی دیگر است.

گرچه کمبود منابع آب شیرین و گوارا در کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی دلیل موجهی برای حضور محصولات صنعت بسته‌بندی آب ایران در آن کشورهاست اما صادرات این حوزه به دو دلیل عمده که به ترتیب عبارتند از کرایه حمل بسیار بالا به دلیل حجیم و سنگین بودن هر واحد بسته‌بندی‌شده و کیفیت ناپایدار بسته‌بندی، مقدار قابل توجهی نبوده و طی سال‌های اخیر روند نزولی نیز داشته است. با توجه به وزن هر بسته شش عددی آب بسته‌بندی که حدوداً عبارت است از 2 /9 کیلوگرم و همچنین حجم زیاد محصول مذکور اساساً کرایه حمل محصولات این صنعت از مبدأ تا مقصد به گونه‌ای است که امکان رقابت در فروش را از تولیدکننده می‌گیرد و متاسفانه پارامتر کرایه حمل از زمان اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها تاثیر دو‌چندانی در تحمیل هزینه به واحدهای تولیدی داشته است. از سوی دیگر نوسانات و تغییرات مداوم در مواد اولیه به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌های موجود در واردات مواد اولیه به دلیل تحریم‌ها و نهایتاً الزام واردکنندگان در تغییر تامین‌کنندگان و در نتیجه خرید از منابع مختلف، موجب عدم پایداری و ثبات در کیفیت بسته‌بندی می‌شود که این امر در نظر خریداران چندان مطلوب نیست، این در حالی است که گوارایی آب‌های بسته‌بندی‌شده ایران مورد طبع و پسند هر مصرف‌کننده‌ای خواهد بود. عدم‌حمایت‌های لازم از سوی سازمان‌ها و نهادهای متولی و عدم ارائه بسته‌های حمایتی از جمله یارانه‌های حمل و انتقال محصول به بازارهای هدف نیز از دیگر موانع پیشرفت صادرات در این صنعت بوده است.

بدون تردید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های انجمن آب‌های معدنی ارتقای فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در کشور است و بدیهی است که فرآیندهایی از قبیل تغییر فرهنگ یا عادات مردم در سطح ملی از توان اقتصادی تشکل‌هایی حق عضویت‌محور همچون انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران خارج است و نیازمند حضور سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی در این فرآیند است که متاسفانه تاکنون هیچ‌یک از نهادها و دستگاه‌های دولتی نقش موثری در این حوزه نداشته‌اند.

مشکلات پیش روی صنایع بسته‌بندی آب، به نظر می‌رسد مشکلات مشترکی میان تمام صنایع کشور است که عبارتند از عدم دسترسی به نقدینگی و منابع مالی، عدم حمایت منابع بانکی از تولید، سود بالای تسهیلات دریافتی، افزایش هزینه‌های تولید بر اثر تحریم‌های بین‌المللی، عدم‌دسترسی مستقیم به منابع تامین مواد اولیه یا لوازم یدکی، افزایش نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش قیمت نهاده‌های تولید، موازی‌کاری دستگاه‌های مختلف نظارتی، قیمت‌گذاری نظارتی و دستوری. انجمن در این راستا با رفع بسیاری از موانع و مشکلات فوق دوشادوش سایر تشکل‌ها به ویژه کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران اقدامات مختلفی انجام داده است اما در بسیاری از حوزه‌ها همچنان مشکلات به قوت خود باقی است و به نظر می‌رسد تا اصلاحات کلی و جامع در نظام اقتصادی کشور اعمال نشود، وضعیت به همین شکل باقی خواهد بود.